Tip 1 Diyabet İçin Potansiyel Bir Adacık Hücresi Replasman Tedavisine Yolculuk

 

Tip 1 Diyabet İçin Potansiyel Bir Adacık Hücresi Replasman Tedavisine Yolculuk*

Doug Melton, kök hücreden insülin üreten bir beta hücresi geliştirme çalışmalarına başladığında, bunun sadece dört ya da beş yıl süreceğini tahmin ediyordu. Neyse ki pes etmedi- çünkü bu ilk kritik dönem yaklaşık 20 yıl sürdü ve araştırma hala devam ediyor.

Bugün, onun araştırmaları, Vertex Pharmaceuticals’ın VX-880 ve VX-264 projelerini geliştirmesini sağlamıştır; bunlar, tip 1 diyabetin (T1D) tedavi yaklaşımını tamamen değiştirmeyi amaçlayan, klinik deney aşamasında iki kök hücre türevi tedavi yöntemidir.

 

Devam Eden Vertex T1D Klinik Araştırmaları

VX-880 (Faz 1/2): Bu klinik çalışma, beta hücrelerini T1D’e özgü otoimmün saldırıdan korumak amacıyla immünosupresyon tedavisi ile, kök hücreden üretilmiş insülin üreten beta hücrelerinin infüzyonunu araştırmaktadır.

VX-264 (Faz 1/2): Bu klinik çalışma ise, T1D’li bir kişinin vücuduna, kök hücreden üretilmiş insülin üreten beta hücreleri içeren immünoprotektif olarak tasarlanmış küçük bir cihazın cerrahi implantasyonunu(yerleştirilmesini) araştırmaktadır. Cihaz, insülin üreten hücreleri otoimmün saldırısından koruyup koruyamayacağını görmek ve immünosupresif tedavi ihtiyacını ortadan kaldırmak amacıyla araştırılmaktadır.

Not: Hem VX-880 hem de VX-264 araştırma ürünleridir ve herhangi bir sağlık otoritesi tarafından onaylanmamıştır. Hem VX-880 hem de VX-264’ün güvenlik ve etkinliği belirlenmemiştir.

30 yıldan biraz daha uzun bir süre önce diyabet araştırmaları Dr. Melton’ın aklının ucundan bile geçmemişti. Oğlu Sam’e 6 aylıkken diyabet tanısı konulana kadar odağını T1D’ye çevirmemişti. Kızı Emma’ya da birkaç yıl sonra 14 yaşındayken T1D tanısı kondu.

Otuz yıl ileri saralım: Dr. Melton şu anda, dünyanın önde gelen kök hücre araştırmacılarından biri, eski bir Harvard profesörü ve araştırmacısı, Semma Therapeutics’in Kurucusu ve Gilead Sciences’ın Bilimsel Kurucu Ortağıdır. Vertex Pharmaceuticals, Dr. Melton’un T1D için potansiyel bir tedavi geliştirme çalışmalarını sürdürmek üzere 2019 yılında Semma Therapeutics’i yaklaşık 1 milyar dolara satın aldı.

Dr. Melton, 2022 yılında Vertex’e Seçkin Araştırma Görevlisi olarak tam zamanlı katıldı ve hedefleri için çalışmaya devam ediyor: T1D ile yaşayan insanlar için sonuçları değiştirmek.

 

Keşif bilimi zaman alır

Dr. Melton, T1D Exchange’e “6 aylık oğlum o kadar hastaydı ki, büyük hastanemizdeki hiç kimse onun nesi olduğunu bilmiyordu” diyor. “Spinal menenjit olduğunu ve ölmek üzere olduğunu düşünüyorlardı. Bir noktada odadan çıkmamızı istediler ve sonra işedi. Çok zeki bir hemşire idrarında şeker ölçümü yaptı ve ‘Diyabeti var!’ dedi.”

“Eşim Gail, ‘Bu konuda bir şeyler yapsan iyi olur’ dedi!” diye hatırlıyor Melton. “Böylece laboratuvarımı kurbağa biyolojisi araştırmasından tip 1 diyabete odaklanmaya çevirdim. Her ebeveyn çocuğuna teşhis konulduktan sonra bir şeyler yapmak ister ama ben soruna potansiyel bir bilimsel yaklaşım geliştirebilecek bir konumda olduğum için yeterince şanslıydım.”

Dr. Melton, birçok meslektaşının muazzam desteği ve Melton Laboratuvarı’ndaki araştırma öğrencilerinin özverisi sayesinde bir kök hücreyi insülin üreten bir hücreye dönüştürmenin ilk adımını atmayı başardıklarını belirterek, “Bunun bize yaklaşık 50 milyon dolara mal olduğunu tahmin ediyorum” diyor.

Özellikle bir meslektaş- Felicia Pagliuca – ekip olarak oluşturdukları kök hücre türevli adacık hücrelerinin insülin salgılamasını nasıl sağlayacaklarını bulduklarında laboratuvardaki son adımların bir parçasıydı. Dr. Pagliuca, Dr. Melton ile İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nde öğrenci olarak doktora yaptığı sırada tanıştı.

Bugün Vertex’te Tip 1 Diyabet Hastalığı Alan Yöneticisi olarak görev yapan Dr. Pagliuca, “Doug’ın kök hücre araştırmaları hakkındaki seminerine gittim,” diye hatırlıyor. “Oturup onun, tıbbın her zaman kanser hücrelerini öldürmenin bir yolu olarak düşündüğü, ancak belki de hücreleri hastalıkları tedavi etmenin ve iyileştirmenin bir yolu olarak kullanabileceğimiz fikrini dinlediğimi hatırlıyorum. Bu bir ampul yanma anıydı ve bilimde daha önce hiç peşine düşülmemiş, insanların hayatlarını gerçekten etkileme potansiyeline sahip bir fırsattı.”

Dr. Melton’a kök hücre araştırmalarındaki diğer uzmanlar tarafından hedefinin imkânsız olduğu defalarca söylendi- bir petri kabında işlevsel hücreler yaratamazsınız, bunun vücutta gerçekleşmesi gerekir. Dr. Melton ve aralarında Dr. Pagliuca’nın da bulunduğu onlarca yüksek lisans öğrencisi, araştırma asistanı, bazı lisans öğrencileri ve doktora sonrası bursiyerlerin yer aldığı çok sayıda bilim insanından oluşan ekibi, sayısız engele ve bilimsel aksaklıklara rağmen yılmadı.

Küçük ama güçlü ekip, hücreler istedikleri gibi davranıp insülin üretene kadar onları geliştirmek için sayısız saat harcadı.

 

Kök hücre sadece boş bir sayfadır

Dr. Pagliuca, “Tekrar tekrar çoğaltabileceğiniz bir kök hücreyle başlıyorsunuz,” diye açıklıyor. “Bu önemli çünkü trilyonlarca hücreye ihtiyacınız var. Ancak bu hücreleri çok yüksek kalitede tutarken büyütmeniz ve çoğaltmanız gerekiyor.”

Orijinal kök hücre boş bir sayfadır; hırslı bilim insanları yıllarca çalışarak hücreye esasen ne yapmasını ve ne olmasını istediklerini söyleyen bir formül geliştirirler.

Dr. Pagliuca, “Belirli genleri, belirli işlevleri nasıl kapatacağımızı veya açacağımızı bulduk” diye açıklıyor. “O zaman pankreastan bir şeyi kopyalayan çok özel bir şey haline gelmesine ihtiyacımız var. Bunu, gelişmek için ihtiyaç duyduğu besinleri ve oksijeni sağlayan bir sıvı içinde yaşarken belirli molekülleri dikkatlice ekleyerek yapıyoruz. Onu tam olarak istediğimiz şeye dönüştürmek için pek çok adım var.”

Dr. Melton’un ekibi başarılı oldu. Laboratuvarda organ bağışına ihtiyaç duymadan insülin üreten hücreler üretmeyi başardılar ve bu da insan klinik deneylerinde araştırma için yeniden üretilebilmesini mümkün kıldı. Ancak bu sadece ilk adımdı. Sırada, T1D’li bir kişinin bağışıklık sistemiyle mücadele etmek var; bu sistem, ilk karşılaşmada hücreye saldıracak ve onu yok edecektir.

Bir sonraki adımı atmak için Dr. Melton 2014 yılında Semma Therapeutics’i kurdu.  Semma’nın temel bileşenlerinden biri güçlü bir bilimsel ekip oluşturmaktı ve Melton, Dr. Pagliuca’nın biyoteknoloji şirketine katılmayı ve bilime liderlik etmeyi kabul etmesinden çok memnun oldu. Beş yıl boyunca Semma’daki (Dr. Melton’ın çocukları Sam ve Emma’nın kısaltması) çalışmaları, kök hücre çalışmalarını insan denemeleri için hazır olma noktasına kadar geliştirmeye odaklandı.

“Laboratuvar ve akademik alanın ötesine geçmemiz gerekiyordu,” diye açıklıyor Pagliuca. “Üretim ve klinik deneyler de dahil olmak üzere çeşitli uzmanlıklara sahip bir ekip kurmamız gerekiyordu. Gerçekten de klinik deney aşamasına ulaşmak için translasyonel(dönüşümsel) çalışmalara odaklandık.”

 

Bir ilaç şirketine yaptığı iş konusunda güvenmek

Dr. Melton, Massachusetts General Hospital yönetim kurulu toplantısı sırasında Vertex Pharmaceuticals’ın Küresel Araştırma Başkan Yardımcısı ve Bilimsel Baş Sorumlusu David Altshuler’in yanında oturduğunu hatırlıyor. Dr. Altshuler onun Harvard’daki eski öğrencilerinden biriydi.

Dr. Melton, “Ona cebimde taşıdığım ve laboratuvarda ürettiğimiz bir şişe beta hücresini gösterdim” diyor. Sadece birkaç ay içinde Vertex Pharmaceuticals, Semma Therapeutics’i satın aldı.

Dr. Melton, “Vertex’in bu sorunu çözmeyi umduğumuz yer olduğuna ikna oldum,” diye açıklıyor. “Vertex’in bir hastalığı iyileştirmek için araştırma yapma konusunda alışılmadık bir kararlılığı var ve buna sadık kalıyorlar.

Vertex, kistik fibrozis için tedaviler geliştirmiştir ve diğerlerinin yanı sıra orak hücre hastalığı ve beta-talasemi, ağrı ve T1D’de de aynı şeyi yapmayı ummaktadır. T1D’ye olan bu bağlılık Dr. Melton’u Harvard’daki işinden ayrılmaya ikna etti. Ayrıca şirketin itici motivasyonlarının bilim destekli ve hasta odaklı olduğuna da güveniyordu.

Dr. Melton, “Vertex de hekim-bilim insanları tarafından yönetiliyor” diye ekliyor. “İcra Kurulu Başkanı Reshma Kewalramani, bir hekim-bilim insanıdır, Yönetim Kurulu Başkanı Jeffrey Leiden, bir hekim-bilim insanıdır ve tabii ki Baş Bilim Sorumlusu da bir hekim-bilim insanıdır ve bu böyle devam eder.” Vertex’teki yönetici ve yönetim kurulu üyesi pozisyonlarının çoğu tıp ve araştırma geçmişine sahip kişiler tarafından doldurulmaktadır.

“Herkes,” diye ekliyor Dr. Pagliuca, “gerçekten neyin önemli olduğu konusunda hemfikir. Ve sürecin her bir parçasını iyileştirmeye devam ettik.”

 

Dr. Melton ve Pagliuca’yı bugün ne meşgul ediyor?

Bugün, Dr. Melton ve Pagliuca Vertex bünyesinde farklı çalışmalara liderlik ediyorlar- ancak her ikisi de hala T1D’li insanların hayatlarını değiştirmeye derinden odaklanmış durumda.

“Araştırmadan ticarileştirmeye kadar diyabet alanındaki tüm programlarımızı denetliyorum,” diye açıklayan Dr. Pagliuca, çalışma tamamlandığında potansiyel olarak hayat değiştirecek bir ürünün T1D’li insanlara uygulanabileceği güne hazırlanıyor.

“Benim işim bu yapboz parçalarının her birine yatırım yaptığımızdan emin olmak. Sadece araştırma veya klinik deneylerle yetinmiyoruz. Bu bilimin nihayetinde hastalara ulaşması için geliştirme süreci boyunca çalışmamız gerekiyor.”

Dr. Melton ise bir sonraki “Herkül görevi”nin peşinde koşmakla meşgul: T1D bağışıklık sistemine görünmeyen insülin üreten bir hücre yaratmak.

“Evrensel hücreler yapmamız gerekiyor,” diye açıklıyor Dr. Melton, herhangi bir hastada hayatta kalabilmeleri anlamında evrensel. “İlk sorun için devam eden araştırmalarla yolumuzda ilerlediğimizi hissediyorum- laboratuvarda beta hücreleri yapabiliriz. Sırada reddedilmeyi önlemek var.”

 

İşlerini bitirene kadar durmayacaklar

 

Dr. Melton, gerçekten iddialı uzun vadeli hedefler belirlemeye ve bunlara ne kadar yaklaşabileceğini görmeye inanıyor.

Gerçek şu ki, T1D ile yaşamak riskli, her şeyi tüketen, saat saat süren bir hayatta kalma oyunudur. Uzun vadede, vücudunuzdaki her organı tehdit eder. Kısa vadede ise sizi bir anda öldürebilir. Dr. Melton ve Dr. Pagliuca’ya göre bu, terapötik yenilikler için çok gecikmiş bir alan.

Dr. Melton, “Çocuklarım uzun zamandır T1D araştırma yolculuğum için motivasyon kaynağım ve yol gösterici ışığım oldular; bana T1D ile yaşayan insanlara potansiyel olarak dönüştürücü tedaviler geliştime konusunda sarsılmaz bir kararlılık aşıladılar” dedi.

“Araştırmamızda ve devam etmekte olan klinik çalışmamızda şu ana kadar gördüklerimiz olağanüstü ve tip 1 diyabetlileri nelerin beklediği konusunda sonsuz bir iyimserlik içindeyiz.”

* https://t1dexchange.org/vertex-islet-cell-therapy-type-1-diabetes/ ‘den Dr. Şükrü Hatun tarafından çevrilmiştir.