İnsülin pompası kullanmaya isteyerek veya zorunlu olarak ara verildiğinde yapılacaklar

 

İnsülin pompası kullanmaya isteyerek veya zorunlu olarak ara verildiğinde
yapılacaklar

Pompa ve sensör ile yaşam, tip 1 diyabetin yükünü hafifletiyor, bazen tip 1 diyabetlilerin yaşamında bir dönüm noktası olabiliyor ve diyabeti yönetme tarzını da değiştiriyor. Bununla birlikte, otomatik insülin verme sistemleri gibi gelişmiş teknolojiler kullanılıyor olsa bile, bu sistemleri sürekli kullanmak zorunlu değildir. Bazen teknoloji kullanmaya “bir mola vermek” için veya herhangi bir arızadan dolayı insülin pompası kullanmaya ara verilebilir. Arızalar uzun tatillerde, teknik desteğin sınırlı olduğu dönemlerde olduğunda, diyabetlileri bunaltabilir.

Bazen ise, diyabetliler sürekli alarmlar ve yerleştirme yerleriyle ilgili sorunlardan sonra, kalemle günde 4-5 doz insülin tedavisine dönüldüğünde pompadan ayrılmaktan memnuniyet duyabilirler. Bununla birlikte, pompa kullanırken oluşan rutinin aniden değişmesi ve pompanın sağladığı kolaylıkları (insülin vermeyi yakından kontrol edebilmek, gerektiğinde durdurmak, ihtiyacı kadar bazal insülin gönderebilmek vb.) yitirmek zorlayıcı olabilir.

Beklenmedik bir şey olduğunda veya gönüllü bir mola sırasında sorunsuz geçiş yapmak istediğinizde başvurabileceğiniz bir kontrol listesine sahip olmak, bazı stres ve belirsizlikleri gidermeye yardımcı olabilir. Aşağıda bu konudaki temel öneriler bulunmaktadır. Her diyabetlinin bunu kendi yaşamına uyarlaması ve belki kendisi için bir kontrol listesi oluşturması yararlı olacaktır.

1. Tatil gibi, evinize hemen ulaşamayacağınız aktivitelere giderken yanınızda bazal insülinin yerine geçecek uzun etkili insülin (Lantus/Basaglar/Glarin, Levemir, Toujeo) ve hızlı etkili (Novorapid/Humalog/Apidra) insülin, insülin kalemlerinizi ve kalem iğnenizi götürmelisiniz.
2. 7/24 gerekli olabilecek telefon numaralarını bir yere kaydedin ve yanınızda bulundurun.
3. İnsülin pompası kullanan kişiler veya aileleri mutlaka pompanın bazal ayarları, günlük toplam insülin (özellikle de toplam bazal insülin) miktarı, karbonhidrat insülin oranları, insülin duyarlılık faktörleri gibi bilgilerin son halini not etmelidir (Günümüzde bazı pompaların bilgisayara aktararak hazırlanan raporlarında bu bilgiler yer almaktadır). Arızalar ve pompadan isteyerek ayrılmalar sırasında bu bilgilere ihtiyaç vardır.
4. Pompanız uykunuzun en tatlı yerinde sabaha karşı herkes uyurken sizi uyandırdığında sizi ne yapacağınızı bilemez hale getirebilir. Sesin durması için pili çıkartıp 10 dakika beklemek gereklidir. Bu sırada kan şekerinizi kontrol edin. Eğer kan şekeriniz yüksek ve aktif insülininiz yoksa mutlaka insülin duyarlılık faktörünü kullanarak hesapladığınız hızlı etkili insülin dozu ile düzeltme (Kan şekerinizi normal seviyeye indirecek ek doz) yapın.
5. Pompa arızası olduğunda ilgili teknik servisi aramak gereklidir. Teknik servisler arıza konusunda yardımcı olabilirler ama genel olarak pompa sonrası insülin ayarları konusunda yardımcı olmamaktadır. Bunun için diyabet ekiplerine ulaşmak veya aşağıdaki bilgileri kullanarak kalemle insülin tedavisine devam etmek gerekir.
6. Hepinizin bildiği gibi Tip 1 diyabette yemek yenmese de vücudumuzun enerji ihtiyacını karşılamak için için bazal insüline, yemeklerde aldığımız karbonhidratı dengeleyecek bolus insüline ihtiyaç vardır.
7. İnsülin pompaları sürekli deri altına insülin göndererek bazal insülin ihtiyacını karşılar. İnsülin iletimi aniden durduğunda ya da siz pompadan ayrıldığınızda deri altında bir insülin deposu olmadığından kısa bir süre sonra kanınızda insülin kalmaz ve bu da önce ketonların artmasına, daha sonra da ketoasidoz gelişmesinde neden olabilir. Genel olarak gece bazal insülin ihtiyacı daha fazla olduğundan, gece olan arızalarda sabaha kadar gereken yapılmazsa ketoasidoz gelişebilir ve bu bazen diyabetlileri şaşırtabilir. Bu nedenle pompa arızanladığında hemen bazal insülin göndermek önemlidir.
8. Pompada gönderilen günlük toplam bazal insülin miktarını %10 arttırarak enjeksiyon ile ihtiyacınız olacak bazal insülin dozunu hesaplayabailirsiniz. Bu hesapladığınız dozu pompa arızanladığında hemen (veya isteyerek ara verdiğinizde küçük çocuklarda akşam 19.00’da, büyük çocuklarda ve erişikinlerde gece 21.30-22.00 ‘de) gönderebilirsiniz. Pompa arızası beklenmeyen bir zamanda olursa, bazal innsülin enjeksiyonunu, daha önce size önerilen saat beklenmeden ivedilikle yapılmalıdır. Bazı erişkin diyabetliler enjeksiyonla bazal insülini ikiye bölerek yarısını sabah, diğer yarısını da 12 saat sonra olacak şekilde alabilmektedir. Örneğin pompada toplam günlük ortalama bazal insülin dozunuz 20 üniteyse, yaklaşık %10’luk artışla 22 ünite günlük bazal insülin hesabı yapabilirsiniz.
9. Uzun etkili insülin bulamadığınız durumlarda 2-3 saatte bir kan şekerini ölçerek, hızlı etkili insülin ile düzeltme yapabilirsiniz. Keton yüksekliği durumunda ise, 2 saat ara ile her 10 kg için 1 ünite hızlı etkili insülin, keton normale dönünceye kadar yapılmalıdır.
10. Öğün öncesi hızlı etkili insülin dozlarınızı pompa ayarlarındaki karbonhidrat insülin oranı ve düzeltme faktörüne göre hesaplayabilirsiniz. Pompa kullanırken olduğu gibi, bolusları yemekten 15-20 dakika önce yapma kuralına uymaya devam edilmelidir.
11. Çoklu doz insüline geçişte hem insülinin veriliş şeklinde değişiklik olması hem de tatillerde beslenme esnekliğinin artması glukoz kontrolünü zorlaştırabilir. Bu nedenle günlük öğün düzenini/rutinlerini bozmamaya özen gösterilmelidir.Ayrıca, isteğe bağlı ara öğü alındığında karbonhidrat sayarak bolus gönderilmeye devam edilmelidir.
12. İnsülin pompası, özellikle de bazal insülini glukoz düzeyine göre otomatik olarak ayarlayan yeni sistemleri kullananlar, kalem ile enjeksiyona geçince, bazal insülini ayarlamanın daha zor olduğunu, bolus insülinlerin bazen fazla gelebileceğini ve glukoz dalagalanmalarının yorucu olabileceğini dikkate almalıdır. Bu nedenle de glukoz düzeyleri daha dikkatli izlenmelidir.

 

Teknolojideki yenilikler, gece glukozun dalgasız ve hedef aralıkta gitmesini, deliksiz uyuyabilmeyi, gerektiğinde insülin göndermeyi otomatik olarak durdurmayı sağlasa da , bu tür arızalar veya isteyerek pompaya ara vermek, tip 1 diyabetlilerin sadece insülin ve şeker ölçümüyle de diyabetlerini yönetebilmeyi unutmamalarını,  güncel pompa ayarlarının olduğu raporları/notları saklamaları gerektiğini de hatırlatmaktadır.

 

26 Temmuz 2022

Dr. Şükrü Hatun

Dr. Oğuzhan Deyneli

Dr. Gül Yeşiltepe Mutlu

Diyetisyen Tuğba Gökçe

Uzman Hemşire Ecem Can

 

Koç Üniversitesi  Hastanesi Çocuk ve Erişkin Endokrinoloji Bölümleri

 

Kaynaklar

 

1. Consensus Statement by the American Association of Clinical Endocrinologists/American College of Endocrinology insulin pump management task force. Endocr Pract. 2014 May;20(5):463-89
2. Sürekli Glukoz İzleminin Etkin Kullanımı. Diyabetli Çocuklar Vakfı Yayınları, 2020
3. Taking a Break From Your Insulin Pump. https://diatribe.org/ , 2022